Meer as 2,500 jaar gelede het die heidense aanbidding van Baäl Israel besmet om die dominante geloofstelsel en aanbiddingspraktyk te word onder die mense wat God sy eie genoem het. Om hierdie verwronge geloofstelsel te bestry, het God die profeet Elia geroep, wat die valse stelsel van aanbidding met dapperheid gekonfronteer het.

Ten spyte van Elia se unieke oorwinning oor Baäl op die berg Karmel, het Baälaanbidding deur die geskiedenis voortgeduur namate verskeie kulture sy god aangeneem het en altyd sy naam verander het om by hul tyd en plek in die geskiedenis te pas. Baäl het byvoorbeeld Zeus vir die Grieke geword, Jupiter vir die Romeine en Thor vir die Germaanse en Noorse volke.

Toe, met die veronderstelde bekering van Konstantyn, het Baälaanbidding die Christelike godsdiens op verraderlike wyse besmet. God het deur die profeet Maleagi voorspel dat sy volk die profeet Elia weer sou sien voordat Christus terugkeer, en hulle sou terugroep na die aanbidding van die ware God.

“Voordat die groot en verskriklike dag van die Here kom, sal Ek vir jou die profeet Elia stuur. Hy sal vaders en kinders weer bymekaar bring” (Maleagi 4:5, 6 NIV 84).

Maleagi se profesie is ‘n waarskuwing dat die wêreld voor die koms van Christus ‘n soortgelyke krisis sal beleef – wanneer godsdienstige en politieke leiers die massas in die aanbidding van ‘n valse god sal lei.

As ons wil verstaan wat Maleagi se profetiese toepassing vir vandag is, moet ons verstaan wat Baälaanbidding vals gemaak het. Wat was die probleem met Baäldom? Was dit bloot ‘n kwessie van die gebruik van die woord “Baäl” wanneer ons God aanbid? Was dit omdat hulle nie Yhwh (Jahweh) gesê het nie? Of lê die probleem elders?

“Die Hebreeuse selfstandige naamwoord ba’al beteken ‘meester’, ‘besitter’ of ‘man’. Saam met agtervoegsels, byvoorbeeld Baäl-peor of Baäl-berit, het die woord moontlik iets van sy oorspronklike betekenis behou; maar oor die algemeen is Baäl ‘n eienaam in die OT, en verwys na ‘n spesifieke godheid, Hadad, die Semitiese stormgod, die belangrikste godheid in die Kanaänitiese godedom.

“Die HERE was ‘heer’ en ‘eggenoot’ van Israel, en daarom het hulle hom ‘Baäl’ genoem, in alle onskuld; maar natuurlik het hierdie gebruik gelei tot verwarring van die aanbidding van Yahweh met die Baälrituele, en dit het noodsaaklik geword om hom met ‘n ander titel aan te spreek; Hosea (2:16) het ‘îš’ voorgestel, ‘n ander woord wat ‘man’ beteken.”

Dit is duidelik dat die probleem wat hier opgemerk is, nie die blote lettergrepe was wat deur die Hebreeuse volk gebruik is nie, aangesien ba’al een naam was wat hulle vir die ware God gebruik het. Daarom moes die probleem iets anders gewees het. Daar moes ‘n verdraaiing in die karakter van Baäl gewees het wat nie in die karakter van God is nie. So, wie was Baäl?

‘n Vyandige godheid

Antieke, nie-Bybelse bronne gee verskillende grade van inligting oor Baäl en die heidense godedom, maar daar is ‘n paar sleutelelemente wat algemeen onder hulle voorkom.

Baäl was die seun van El (d.w.s. El-ohim of El-Shaddai). Hy was die god van die weer en is dikwels “Almagtig” en “Here van die Aarde” genoem. Baäl was die god wat reën, donderweer en weerlig gebring het, wat die aarde bevrug het, die son beheer en die oes gebring het. Baäl het teen die groot slang Leviatan geveg, sowel as teen Mot, die god van die dood. En die verbasendste van alles is geleer dat Baäl in sy stryd teen Mot gesterf het en opgewek is om lewe op die aarde te bring.

Wat was dan die probleem met die aanbidding van ‘n god wat die “eggenoot en beskermer van Israel” was, die seun van El, wat die weer beheer het, wat reën, sonskyn en vrugbaarheid gebring het, wat met ‘n volle oes geseën het, wat oorlog gevoer het teen die groot slang en die dood, wat gesterf het en opgewek is om lewe op die aarde te bring? Wat was fout met hierdie god? Wat het Elia teëgestaan? Wat het Baälaanbidding vals gemaak?

Hier is wat een Christenskrywer identifiseer as die sentrale verdraaiing in Baälaanbidding:

“Die priesters van Baäl is vasbeslote om die volk te bedrieg en gaan voort om offerandes aan hulle gode te bring en hulle dag en nag aan te roep om die aarde te verkwik. Met duur offers probeer die priesters om die toorn van hul gode te paai …” [ii]

Die Bybel bevestig dit:

“En die profete het harder gebid en hulleself met messe en dolke gesny, volgens hul gewoonte, totdat bloed gevloei het” (1 Konings 18:28).[1]

Kan dit wees dat Baäl Satan se weergawe van God verteenwoordig het – dit wil sê Satan se leuens oor sy karakter – die idee dat God bloedoffers benodig om gepaai te word, om sy toorn te bevredig of om sy woede te versoen?

En, miskien die belangrikste vir ons kerk in hierdie laaste dae, wag God vir sy mense op aarde om die Hervorming te voltooi deur hierdie heidense godkonsep uit te skakel en die ware beeld van God, soos geopenbaar in Jesus, in die harte van die mensdom te herstel?

Twee soorte wette

God is die Skepper, wat die hele werklikheid gebou het, en sy wette is die wette waarop die werklikheid werk. Wanneer ‘n mens God se wette oortree, neem jy jouself uit harmonie met God, met die lewe self, en die onvermydelike, natuurlike gevolg is ondergang en dood. Soos die Bybel leer, “Hy wat saai om sy sondige natuur te behaag, sal uit daardie natuur vernietiging maai” (Galasiërs 6:8 NIV 84).

Maar valse gode, soos Baäl, skep nie; hulle forseer. Hulle wette is keiserlik, reëls wat ontwerp is om ander te beheer. Die oortreding van die opgelegde reëls waaruit geskape wesens bestaan, veroorsaak nie skade aan die oortreder van die reëls nie; dit lei daartoe dat die heersende owerheid straf oplê. Dit is die wortel van alle valse stelsels van aanbidding, ‘n valse wetsbegrip, wat lei tot ‘n valse godsbegrip waarin die godheid die afdwinger van straf is, een wat paaiing en betaling vereis.

By die 1897 Algemene Konferensiesessie van Sewendedag Adventiste, het leraar George E. Fifield, sekretaris van die New England Conference of Seventh-day Adventists, ‘n kragtige preek oor hierdie onderwerp gepreek. Hier is ‘n uittreksel:

“In Christus Jesus het ons … die huisgesin van God; en dis gebou op die fondament van die apostels en profete, met Jesus Christus self as die hoofhoeksteen. … Dit is so naby aan die Here as wat ons kan kom. Dit is die versoening. … Nietemin het ons Hom beskou as deur God geslaan en verdruk [Jes 53:4]. Dit was wat ons daaroor gedink het. Ons het gesê, God doen dit alles; God maak hom dood, straf hom, om sy toorn te bevredig, om ons los te laat. Dit is die heidense opvatting van opoffering. Die Christelike idee van opoffering is dit. Kom ons let op die kontras. ‘Want so lief het God die wêreld gehad, dat Hy sy eniggebore Seun gegee het, sodat elkeen wat in Hom glo, nie verlore mag gaan nie, maar die ewige lewe mag hê.’ Dit is die Christelike idee. Ja meneer. Onverskilligheid hou vas, haat hou vas, selfsug hou vas. … Maar liefde, en liefde alleen, offer, gee vrylik, gee homself, gee sonder om die koste te bereken; gee omdat dit liefde is. Dit is offerande, of dit nou die offer van bulle en bokke is, of van hom wat die Lam van God is. Dit is die offer wat deur die hele Bybel geopenbaar word. Maar die heidense idee van opoffering is net die teenoorgestelde. Dit is dat een of ander god altyd aanstoot neem, altyd kwaad is, en sy toorn moet op een of ander manier versoen word.

“As dit ‘n gewone geval is, sal die bloed van bulle en bokke voldoende wees; maar as dit ‘n buitengewone geval is, moet die bloed van een of ander onskuldige maagd of kind vloei; en wanneer die god die bloed ruik, word sy toorn gepaai. Ons praat van heidense onsterflikheid, heidense Sondag, heidense afgodery, ens.; maar dit lyk vir my asof die laagste gedagte is dat mense hierdie heidense idee van offer reg in die Bybel ingebring het, en dit toegepas het op die offer van die kruis. Die Metodiste Dissipline gebruik dus hierdie woorde: ‘Christus het gesterf om die Vader met ons te versoen’, dit wil sê om God te versoen sodat ons vergewe kan word – suiwer heidendom. Wel, broeders en susters, dit is die toepassing van die heidense opvatting van offerhande aangaande die offer aan die kruis, sodat daardie wonderlike manifestasie van goddelike liefde, wat God bedoel het om alle mense, alle wesens in die heelal, in verwondering en aanbidding te laat, omgedraai is en ‘n manifestasie van toorn gemaak is om versoening te doen om die mens te red. Ek is bly dat ons hierdie manier van beskouing van die onderwerp uit die oog verloor, waar ons nie sê dat Christus gesterf het om die Vader met ons te versoen nie. Broeders, daar is soms iets soos om die uitdrukking van ‘n ding prys te gee en te dink dat ons so daarvan ontslae geraak het, terwyl ‘n groot deel daarvan nog talm en ons bewussyn van die liefde van God en die skoonheid van sy waarheid vertroebel, sodat ons nie ‘n duidelike evangelie kan aanbied nie.”[iii]

Die negentiende-eeuse kongregasionalistiese teoloog George MacDonald het ook opgemerk:

“Die Here het nooit gekom om mense van die gevolge van hulle sondes te verlos terwyl daardie sondes nog gebly het nie. … Tog, sonder om iets te voel van die vreeslike haatlikheid van hulle sonde, het mense voortdurend hierdie woord dat die Here gekom het om ons van ons sondes te verlos, verstaan om te beteken dat Hy gekom het om hulle te red van die straf van hulle sondes.

“Hierdie idee het die verkondiging van die Evangelie verskriklik vervorm. Die boodskap van die Goeie Nuus is nie werklik oorgedra nie. Nie in staat om in die vergifnis van die Vader in die hemel te glo nie, verbeel hy hom dat God nie vrylik kan vergewe nie, of nie in staat is om direk te vergewe nie; hy glo nie regtig dat God ten volle ons Verlosser is nie, maar ‘n God wat gebind is – hetsy in sy eie natuur of deur ‘n wet bo hom en verpligtend op hom – om ‘n mate van vergoeding of bevrediging vir sonde te eis, het ‘n menigte godsdienstige leraars hul medemens geleer dat Jesus het gekom om ons straf te dra en ons uit die hel te red. Maar daarin het hulle sy ware missie verkeerd voorgestel.”[iv]

E.G. White, ‘n tydgenoot van Fifield en MacDonald, beskryf dat dit Satan se strategie was van die begin af dat die Joodse seremoniële stelsel verkeerd verstaan moet word om ‘n God te openbaar wat bevrediging vir sy toorn vereis:

“Terwyl God begeer het om mense te leer dat die Gawe om hulle met Homself versoen uit sy eie liefde kom, het die aartsvyand van die mensdom gepoog om God voor te stel as iemand wat behae het in hulle vernietiging. So is die offers en die ordinansies wat deur die Hemel ontwerp is om goddelike liefde te openbaar, verdraai om te dien as middel waardeur sondaars, deur gawes en goeie werke, tevergeefs gehoop het om die toorn van ‘n beledigde God te bevredig.”[v]

Is Fifield, MacDonald en White reg? Het die heidense idee van offerande die Christelike godsdiens besmet? Het die tyd aangebreek dat Maleagi se profesie vervul word? Is dit tyd vir ‘n volk om op te staan en, soos Elia, te sê, “Nee! God is nie so nie! Oorweeg self die bewyse.”

Tog leer ‘n verklaring uit ‘n artikel genaamd “‘n Oproep tot evangeliese eenheid” van Christianity Today, 14 Junie 1999:

“Ons bevestig dat die versoening van Christus waardeur Hy in sy gehoorsaamheid ‘n volmaakte offer gebring het, die Vader bevredig het deur vir ons sondes te betaal en goddelike geregtigheid namens ons te bevredig volgens God se ewige plan, ‘n noodsaaklike element van die Evangelie is.”

En dierdie is uit Foundations of Pentecostal Theology:

“Die woord ‘bevredig’ dui behoorlik op die wegkeer van toorn deur ‘n offer. Dit beteken dus paaiing. … Leon Morris sê: ‘Die konsekwente Bybelbeskouing is dat die sonde van die mens die toorn van God op die hals gehaal het. Daardie toorn word slegs deur Christus se soenoffer afgeweer. Vanuit hierdie oogpunt word sy reddingswerk tereg bevredigingsoffer genoem.’”[vi]

In die boek Die Kruis van Christus lees ons:

“Paulus praat altyd van mense wat met God versoen is (2Kor 5:19; Rom 5:10; Kol. 1:20). Hy verwys nooit na God wat met ons versoen is nie. Ten spyte van daardie feit, [my kommentaar: hy het net bevestig dat die Bybel nêrens verwys na God wat met die mens versoen is nie, maar nou ontken hy hierdie feit en voer aan dat “ten spyte van wat die Bybel sê,” God met die mens versoen moes word] moet ons egter erken dat sonde beide kante beïnvloed het. Die mensdom se rebellie en skuldgevoel het dit van God vervreem, terwyl God geskei is van die mensdom deur sy noodsaaklike haat vir en oordeel oor sonde (sy toorn). Christus se offerdood (bevredigingsoffer) het die hindernis vir versoening van God se kant af verwyder.”[vii]

“Leon Morris skryf dat as God se toorn as ‘n baie werklike faktor beskou word sodat die sondaar aan die strengheid daarvan blootgestel word, dat die verwydering van die toorn ‘n belangrike deel van ons begrip van verlossing sal wees.‘ Natuurlik, ‘as ons die rol wat goddelike toorn speel, verminder, sal ons dit nie nodig vind om ernstig aan versoening te dink nie.’ So sê Morris in ‘n ander verband, ‘as mense vergewe moet word, dan moet die feit van daardie toorn in ag geneem word. Dit verdwyn nie deur ‘n ander naam te kry of as ‘n onpersoonlike proses beskou te word nie.’ Met ander woorde, God se toorn moet bevredig of weggedraai word van die sondaar. Dit was een doel van Christus se soenoffer aan die kruis.”[viii]

Hier is twee aanhalings uit Sewendedag Adventiste 28 Fundamentele Oortuigings:

“Christus se selfopoffering behaag God omdat hierdie offerande die versperring tussen God en die sondige mens weggeneem het deurdat Christus God se toorn ten volle gedra het as gevolg die mens se sonde. Deur Christus word God se toorn nie in liefde verander nie, maar word dit van die mens af weggedraai en deur Homself gedra.”[ix]

“Vir ‘n liefdevolle God om sy geregtigheid en regverdigheid te handhaaf, het die soendood van Jesus Christus ”n sedelike en wetlike noodsaaklikheid’ geword. God se ‘geregtigheid vereis dat sonde tot oordeel gebring word. God moet dus oordeel voltrek oor sonde en dus oor die sondaar. In hierdie teregstelling het die Seun van God ons plek, die sondaar se plek, ingeneem volgens God se wil.”[x]

En dit het daartoe gelei dat teoloë dinge soos hierdie skryf:

“Hoekom het God die Vader ‘n kruis gekies om die instrument van die dood te wees? Waarom het Hy nie gekies om Christus onmiddellik te laat onthoof of vinnig met ‘n spies of swaard te deurboor nie? Was God onregverdig toe hy oordeel voltrek het oor Christus deur middel van ‘n kruis wanneer Hy dit kon doen deur onthoofding, ‘n galg, ‘n swaard, ‘n gaskamer, ‘n weerligstraal of ‘n dodelike inspuiting?”[xi]

In die Desember 2007 uitgawe van Adventist Review World:

“Een van die fundamentele probleme van die Morele Invloedteorie is dat dit die plaasvervangende aard van Christus se dood verwerp. Die idee dat God die onskuldige moes doodmaak in plaas van die skuldiges, om ons te red, word as ‘n skending van geregtigheid beskou” (beklemtoning myne). [xii]

Maar was God werklik die een wat sy Seun aan die Kruis tereggestel het?

Het vuur uit die hemel neergedaal en Christus verteer? Of is Christus vermoor deur aanhitsing van Satan en onheilige mense? Is God die bron van slagting, teregstelling en dood, of spruit die dood uit sonde? Die idee dat God offers vereis om sy toorn te kalmeer, te paai of te versoen, is heidens – dit is hedendaagse Baälaanbidding – en Jesaja het geprofeteer dat ons verkeerd sou verstaan wat Christus presies gedoen het:

“Nogtans het Hy óns krankhede op Hom geneem, en óns smarte – dié het Hy gedra; maar óns het Hom gehou vir een wat geplaag, deur God geslaan en verdruk was.” (Jesaja 53:4 AFR53, beklemtoning myne).

Uit Jesus se eie mond word ons vertel wat sy Vader aan Hom gedoen het: “My God, my God, waarom het U My verlaat?” Let op dat Hy nie gesê het, “My God, my God, waarom maak U my dood” nie? – of “Waarom reën U vuur op my neer?” Inteendeel, in liefde, het God sy Seun oorgegee om ons Verlosser te wees! Dit is Baäl wat gepaai moet word; dit is Baäl wat vernietig!

E.G. White, een van die stigters van die Sewendedag Adventiste Kerk, plaas die moord van Christus direk op Satan:

“Satan het gesien dat sy vermomming weggeskeur is. Sy administrasie is voor die ongevalle engele en voor die hemelse heelal blootgelê. Hy het homself as ‘n moordenaar geopenbaar. Deur die bloed van die Seun van God te vergiet, het hy homself ontwortel van die simpatie van die hemelse wesens.”[xiii]

Kan ons, soos antieke Israel, in ‘n geestelike oorlog wees tussen twee strydende godkonsepte – met valse godoortuigings wat sterk verskans is in hoofstroomgodsdienste, insluitend die Christendom? Kan ons mislei word om te aanbid wat ons dink God is, maar in werklikheid aanbid ons daardie antieke vervalsing – Baäl?

“Ons leef wel in ’n menslike liggaam, maar ons voer die stryd nie met menslike middele nie. Die wapens van ons stryd is nie mensgemaak nie, maar die kragtige gevegstoerusting van God wat vestings kan vernietig. Daarmee vernietig ons die argumente, asook elke skans wat teen die kennis van God opgerig word. Ons neem ook elke gedagte gevange om dit aan Christus gehoorsaam te maak” (2 Korinthiërs 10:3-5 NLV’11).

Ja – die stryd is oor die “kennis van God” – hoe God werklik is! E.G. White het ook die verraderlike infeksie van valse godkonsepte in die Christendom erken:

“Duisende het ‘n valse opvatting van God en sy eienskappe. Hulle dien net so waarlik ‘n valse god soos die knegte van Baäl. Aanbid ons die ware God soos Hy in sy Woord, in Christus, in die natuur geopenbaar word, of aanbid ons een of ander filosofiese afgod wat in sy plek vasgelê is? God is ‘n God van waarheid. Geregtigheid en barmhartigheid is die eienskappe van sy troon. Hy is ‘n God van liefde, van jammerte en tere deernis. So word Hy verteenwoordig in sy Seun, ons Verlosser. Hy is ‘n God van geduld en lankmoedigheid. As dit die wese is wat ons aanbid en aan wie se karakter ons probeer gelykvormig word , aanbid ons die ware God.”[xiv]

Aanbid ons die ware God soos dit in Jesus geopenbaar word? ‘n Wese van liefde en teerheid – ‘n wese wat “die wêreld so liefgehad het dat Hy sy enigste Seun gestuur het” om ons te red? Of aanbid ons Baäl, ‘ n god wat deur ‘ n mensebloedoffers gepaai moet word? Misluk ons in ons vermoë om die werk te voltooi om die wêreld voor te berei vir die komende Messias omdat ons nie die ware beeld van God na die wêreld neem nie?

So, wat is die finale boodskap wat die wêreld moet hoor?

“Dit is die duisternis van wanbegrip oor God wat die wêreld omhul. Mense verloor hulle kennis van sy karakter. Dit is verkeerd verstaan en verkeerd geïnterpreteer. Op hierdie tydstip moet ‘n boodskap van God verkondig word, ‘n boodskap wat verlig in sy invloed en reddend in krag. Sy karakter moet bekend gemaak word. In die duisternis van die wêreld moet die lig van sy heerlikheid, die lig van sy goedheid, barmhartigheid en waarheid gestort word. … Die laaste strale van genadige lig, die laaste boodskap van barmhartigheid wat aan die wêreld gegee moet word, is die openbaring van sy karakter van liefde.”[xv]

Dit is tyd dat die waarheid oor God vooruit gaan. Dit is tyd vir die mense van Planeet Aarde om voor te berei om Christus te ontmoet! Dit is tyd vir ons om die valse godkonsep van Baäl af te gooi en die waarheid aan te hang soos Jesus dit geopenbaar het.

Aan die volk van God in alle denominasies, doen ek ‘n beroep op julle om op te staan en die waarheid oor God te bevorder net soos Elia gedoen het! Elia se uitdaging – “As die Here God is, dien hom. As Baäl God is, dien hom” – weerklink vandag.

Ek gee dieselfde uitdaging: As God is soos Jesus Hom geopenbaar het, dien Hom; as God egter ‘n toornige wese is wat, soos Baäl, gepaai moet word, dien hom dan.

Die vraag is: Wie sal Jy Dien?[2]

---

[1] Party redeneer dalk dat wat Baälaanbidding vals gemaak het was die walglike en hedonistiese gebruike daarvan. Ek beweer dat al sulke verlaging die uitvloeisel is van die aanbidding van ‘n god wat gepaai, gekalmeer of bevredig moet word. In die Donker Eeue is die lelike praktyke van die aanbidding van so ‘n god bewys in die Inkwisisie en die verbranding van mense op die brandstapel. Die walglike vorme van hulle aanbidding was die vrug van die eintlike probleem, naamlik om ‘n god te aanvaar wat deur offerande betaal moes word om seëninge te gee, ‘n god wat straf sou toedien as offerandes nie gebring word nie. En Openbaring sê vir ons dat diegene wat aan hierdie siening van God vashou, weer in die naam van hulle god sal martel en doodmaak.

[2] Moenie tot die gevolgtrekking kom dat omdat ek beweer dat Jesus se dood nie nodig was om die Vader te paai/kalmeer/bevredig nie, dat ek sê dat die mensdom gered kan word sonder die dood van Christus, of dat Christus se dood onnodig was vir ons redding nie. Beslis nie! Ons kan nie gered word sonder die menswording, lewe, dood en opstanding van Christus nie. Sy dood was ‘n ononderhandelbare vereiste vir die redding van die mensdom; dit was net nie nodig om iets aan die Vader of die wet te doen nie, want niks was fout met die Vader of die wet nie. Sy dood was om ander redes nodig, wat almal ooreenstem met God se karakter van liefde.

---

Wood, D. R. W., & Marshall, I. H. (1996). New Bible dictionary (3de uitgawe) (108).

Leicester, England; Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press. Carthage, a history, Serge Lancel, bl. 194

Miller, Patrick (2000), Israelite Religion and Biblical Theology: Collected Essays, Continuum International Publishing Group, bl. 32. ISBN 184127142X

Moscati, Sabatino (2001). The Phoenicians, Tauris, bl. 132. ISBN 1850435332

Walbank, Frank William (1979). A Historical Commentary on Polybius, Volume 2, Clarendon Press, bl. 47

Zondervan’s Pictorial Bible Dictionary (1976) ISBN 0-310-23560-X.

[ii] White, E.G., Prophets and Kings, bl. 124

[iii] 1897 General Conference Daily Bulletin Sermon Series number 1

[iv] George MacDonald, Discovering the Character of God (Minneapolis: Bethany House, 1989), bl. 39

[v] White, E.G., Prophets and Kings, bl. 685

[vi] Duffield, G. P., & Van Cleave, N. M. (1983), Foundations of Pentecostal theology (188), Los Angeles, Calif.: L.I.F.E. Bible College

[vii] Knight, George, The Cross of Christ, bl. 74

[viii] ibid., bl. 64

[ix] Seventh-day Adventist Believe 27, bl. 111

[x] ibid., bl. 111

[xi] Whidden, W., Ministry Magazine, February 2007 https://www.ministrymagazine.org/archive/2007/February/sinners-in-the-hands-of-god.html.

[xii] Rodriguez, A., Adventist World Review, December 2007; bl. 40

[xiii] White, E.G., Desire of Ages, bl. 761

[xiv] White, E.G., Faith I Live By, bl. 59

[xv] White, E.G., Christ’s Object Lessons, bl.415